Jakiś czas temu na portalu Eastbook.eu w dziale Partnerstwo dla Kultury ukazał się pierwszy tekst projektu Ebraeli. Recenzję książki Gurama Batiaszwilego pt. Człowiek z Bablionu napisała Małgorzata ZAWADZKA.
Do Gruzji wybrałyśmy się z mapą punktów, które chciałyśmy odwiedzić w ramach badań. Z żalem omijałyśmy wzrokiem Swanetię i wschodnią Gruzję, chociaż nasza trasa pozostała ambitna. Potem okazało się, że w Gruzji wszystkie plany biorą w łeb. Wszelkie założenia są nieważne, bo w tej kaukaskiej krainie wina bardzo szybko spotyka się ludzi, którzy sami kreują naszą podróż i zabierają nas w miejsca kompletnie dla nas niespodziewane. My miałyśmy szczęście udać się w wędrówkę po kompletnie nieznanej nam wspólnej historii Gruzinów i Żydów.
Wszystko zaczęło się od Tako, naszej gruzińskiej przyjaciółki. Dzięki niej poznałyśmy Gurama Batiaszwilego, jednego z czołowych dramaturgów dzisiejszej Gruzji, a także pisarza, dziennikarza, tłumacza, działacza społecznego i wydawcę.
Guram jest gruzińskim Żydem. Rozmowa z nim należała chyba do jednej z najprzyjemniejszych jaką odbyłyśmy w życiu, pełna była opowiadań o dawnych, minionych – wręcz mitycznych – czasach, nie brakło wspomnień i osobistych odniesień. To od niego usłyszałyśmy bardzo ważną informację tak dla naszych badań, jak i dla zrozumienia jego twórczości: o gruzińskich Żydach jest bardzo mało wzmianek w tekstach źródłowych, ponieważ tak bardzo zlali się oni z miejscową ludnością, że ich obecności nikt nie zauważał, na kartach historii pojawiali się sporadycznie. Prawdopodobnie to stanowiło o fenomenie tolerancji w Gruzji, gdzie praktycznie nigdy nie było pogromów Żydów.
Chociaż Batiaszwili znany jest przede wszystkim ze swojej twórczości scenicznej, jest on także autorem licznych opowiadań i powieści, poświęconych głównie tematyce gruzińskich Żydów zwanych Guria, Uria i w końcu – Qartveli Ebraelebi. Również o przedstawicielach mojżeszowego narodu w Gruzji jest jego ostatnia powieść – Człowiek z Babilonu.
Akcja powieści biegnie dwoma torami. Pierwszy to historia Zankana Zorabeliego, przykładnego Żyda, który twardo trwa przy swojej wierze. Nie przeszkadza mu to być bezgranicznie oddanym Gruzji i królowej sługą, który zostaje jednak wplątany w sieć dworskich intryg. Ich rezultaty wpłyną na losy całej XII-wiecznej Gruzji. Drugim głównym wątkiem powieści są losy jego córki Bacze, szukającej swojego miejsca na ziemi dziewczyny, gotowej – nawet pomimo różnic religijnych – na życie u boku chrześcijanina.
Losy rodziny Zorababielego służą przede wszystkim przedstawieniu dziejów Gruzji – twardej polityki oraz buntów i bratobójczych walk, które trawiły tę krainę w przededniu jej kresu, który nadszedł wraz z muzułmańską nawałą. Powieść budują też obrazy życia i współistnienia Żydów z Gruzinami.
Główny bohater, Zankan, pojawia się w gruzińskich źródłach historycznych. Jak mówi sam autor „wzmiankuje się przy okazji mowy o dworze królowej Tamar o tym gruzińskim kupcu, wskazuje się również na jego wysoki autorytet”. W powieści Zorabeli jest mądrym, szlachetnym i porządnym obywatelem Gruzji. Jest także oddanym członkiem wspólnoty żydowskiej, która różnie postrzega i reaguje na działania Zankana, jego aktywność dzieli jej przedstawicieli.
Człowiek z Babilonu to niezwykle ciekawa pozycja również ze względu na inne wątki, które porusza mniej lub bardziej otwarcie. Przede wszystkim jest to opowieść o lojalności i uczciwości. Kategorie te traktowane są jako uniwersalne, nie są przypisane do danego narodu, lecz do każdego człowieka indywidualnie. Powieść Batiaszwiliego pokazuje również, że żaden człowiek nie jest wolny od słabości, dotyka ona tak samo wysokich urzędników, króla, jak i karelskich chłopów, Żydów i zwykłych Gruzinów. Człowiek z Babilonu ma także silny wydźwięk patriotyczny, jest apoteozą dojrzałej miłości do Ojczyzny, z którą człowieka łączą nie więzy krwi, a wdzięczność, szacunek i przywiązanie. Pokazuje on również, że nawet będąc „swoim” przez osiemnaście wieków, w ciężkiej chwili pozostaje się „obcym”, a grzechy przodków kładą się cieniem na życie ich potomków.
Powieść Batiaszwilego jest do pewnego stopnia fantazją historyczną, niemniej jednak mającą silne podstawy w źródłach historycznych, które autor długo studiował. Skupia się ona na raczej zapomnianych wątkach w historii Gruzji, których próżno szukać w zachodnich podręcznikach. Jest więc ciekawym źródłem wiedzy, ale nie można zapominać, że dotyka ona tematów uniwersalnych, takich jak poszukiwanie siebie, kompromis między dwoma światami, patriotyzm, wiara czy wybaczenie. Trudno o bardziej obowiązkowej lekturę dla ludzi zainteresowany Gruzją i Kaukazem.
Człowiek z Babilonu, Guram Batiaszwili. Wydawnictwo Tekst. Moskwa, 2007.
Человек из Вавилона, Гурам Батиашвили. Изд. ТЕКСТ, Москва 2007.
